Yüz tanıma becerisi sosyal hayata önemli bir gereklilik olduğu için günlük hayatımızda önemli bir yer tutar. Sokakta bir arkadaşımızı gördüğümüzde veya bir suçluyu teşhis etmemiz gerektiğinde yüz tanıma becerimiz hayatî önem taşıyabilir. Tüm bu önemine rağmen yüz tanıma becerisi de diğer birçok bilişsel becerimiz gibi mükemmellikten uzak ve hataya yatkındır. Kişinin ait olduğu gruba dahil olan yüzlere karşı diğer yüzlere gösterdiğinden daha yüksek tanıma performans gösterme yanlılığı olan ait olunan grup yanlılığı bu hataya yatkınlığı örnek olarak gösterilebilir. Ait olunan grup yanlılığı literatürde birçok kez tekrarlanan (Herlitz & Lovén, 2013; Shriver ve diğ., 2008; Wiese ve diğ., 2013) bir etki olmasına rağmen bu çalışmalardan hiçbiri bu yanlılığın belleği hangi aşamada etkilediğini konu edinmemiştir. Lakin ait olunan grup yanlılığının belleği etkileyiş aşaması hem teorik hem de pratik nedenlerden dolayı elzemdir. Peki bu yanlılık kişiyi bilgiyi kodlama esnasında mı yoksa geri çağırma esnasında mı etkiler?

Young ve diğ., (2010) tarafından yapılan çalışmada yapılan iki deney ile ait olunan grup yanlılığının belleği hangi aşamada etkilediği araştırılmıştır. Bu çalışma kapsamında yapılan ilk deneyde katılımcılar sunulan yönergelere göre kodlama öncesi, kodlama sonrası ve yönerge verilmeyen grup olarak üç gruba ayrılmıştır. Katılımcılardan, zamanlaması atandıkları gruba bağlı olarak ve özellikle farklı ırktan olan yüzler için yüzleri birbirlerinden ayıran özelliklere dikkat etmeleri istenmiştir. Tüm katılımcılar önce kodlama aşamasına ve 5-7 dakika sonra da tanıma aşamasına katılmıştır. Tanıma aşamasında katılımcılardan sunulan yüzleri kodlama aşamasında görüp görmediklerini belirtmeleri istenmiştir. Deneyden elde edilen veriler incelendiğinde kontrol koşulundaki katılımcılarda güçlü bir ait olunan ırk yanlılığı görülmüştür. Kodlama öncesi yönerge verilen grupta ait olunan ırk etkisi görülmemiştir. Bu gruptaki katılımcılar iki ırktan yüzlere karşı eşit performans göstermiştir. Fakat bu durum kodlama sonrası yönerge verilen grupta gözlenmemiştir. Çalışma kapsamında yapılan birinci deneyin sonuçları ait olunan grup yanlılığının kodlama esnasında oluşan bir yanlılık olduğunu göstermektedir. 

Ait olunan ırk yanlılığının kodlama evresinde gerçekleşmesinin diğer ait olunan grup yanlılıkları için de geçerli olduğunu göstermek amacıyla ikinci deney yapılmıştır. Bu deneyde kullanılacak olan yüz uyaranları yeşil grup ve kırmızı grup olarak iki gruba ayrılmış ve atandıkları grubun renginde arka planlar kullanılarak sunulmuştur. Katılımcılara, çalışmanın bir kişilik testi olduğu ve yüz tanıma performansına göre bir gruba atanacakları şeklinde yönerge verilmiştir. Daha sonra katılımcılar kodlama öncesi ve kodlama sonrası olarak iki gruba ayrılmıştır. Tüm katılımcılar hem kodlama hem de tanıma aşamasına katılmıştır. Kodlama öncesi grubundaki katılımcılara yüz fotoğraflarını kodlamaya başlamadan önce hangi kişilik grubuna atandıkları belirtilmiştir. Kodlama sonrası grubundaki katılımcılara ise yüz fotoğraflarını kodlama aşamasını bitirdikten sonra hangi kişilik grubuna atandıkları belirtilmiştir. Tanıma aşamasında tüm katılımcılardan kendilerine sunulan yüzler için eski/yeni kararı vermeleri istenmiştir. Deneyin sonuçlarına göre kodlama öncesi koşulundaki katılımcılar kendi grubundaki (yeşil grup veya kırmızı grup) yüzler için daha yüksek tanıma performansı göstermektedir. Kodlama sonrası koşulundaki katılımcılarda bu yanlılık gözlenmemiştir. Bu durum ait olunan grup yanlılığının kodlama aşamasında gerçekleşen bir etki olduğunu göstermektedir.

Yüz tanıma becerisi diğer birçok bilişsel becerimiz gibi bazı yanlılıklardan etkilenmektedir. Bu yanlılıklardan bir tanesi de kişinin ait olduğu gruba dahil olan kişilerin yüzlerini daha yüksek performansla tanıması, yani ait olunan grup yanlılığıdır. Bu yanlılık literatürde çok ilgi çeken bir çalışma alanı olsa da yanlılığın hangi evrede gerçekleştiğini araştıran bir çalışma yapılmamıştır. Young ve diğ., (2010) tarafından gerçekleştirilen çalışma kapsamında yapılan iki deneyle ait olunan grup yanlılığının kodlama aşamasında etki ettiği bulunmuştur. Bu çalışma ait olunan grup yanlılığının kodlama aşamasında verilen yönergeler yardımıyla hem engellenebileceği hem de yaratılabileceği göstermektedir.

Kaynaklar

Herlitz, A., & Lovén, J. (2013). Sex differences and the own- gender bias in face recognition : A meta-analytic review. Visual Cognition, 21(9–10), 1306–1336. https://doi.org/10.1080/13506285.2013.823140

Shriver, E. R., Young, S. G., Hugenberg, K., Bernstein, M. J., & Lanter, J. R. (2008). Class, race, and the face: Social context modulates the cross-race effect in face recognition. Personality and Social Psychology Bulletin, 34(2), 260–274. https://doi.org/10.1177/0146167207310455

Wiese, H., Komes, J., & Schweinberger, S. R. (2013). Ageing faces in ageing minds: A review on the own-age bias in face recognition. Visual Cognition, 21(9–10), 1337–1363. https://doi.org/10.1080/13506285.2013.823139

Young, S. G., Bernstein, M. J., & Hugenberg, K. (2010). When do Own-Group Biases in face recognition occur ? Encoding versus post-encoding. 28(2), 240–250.